Son zamanlarda birçok yerde bana iletilen bazı şikayetler üzerine sizlere bir kavramdan, yurt dışında oldukça bilinen, ancak ülkemizde pek fazla bilinmeyen bir kavramdan yani “Mobbing” kavramından bahsetmek istiyorum.
Peki nedir Mobbing?
Bir çeşit psikolojik terör olarak adlandırabileceğimiz bu yeni ve
yıpratıcı çatışma şekline “mobbing”
deniliyor.
Mobbing, duygusal bir saldırıdır. Hedefi ise bir işyerindeki kişi veya kişiler
üzerinde, bir kişi veya bir grup tarafından sistematik baskı yaratılarak, ahlak
dışı yaklaşımlarla çalışanın iş performansını ve dayanma gücünü yok ederek,
işten ayrılmaya zorlamaktır.
Mobbing, gelişmiş ülkelerde cinsel tacizin de önüne geçmiş olan bir psikolojik
saldırı şeklidir. Genelde üst düzey yönetim kadrosu tarafından uygulanmaktadır.
Araştırmalar “mobbing” mağdurlarının çoğunun otuzlu yaşlarda, iyi eğitimli
hatta yüksek lisans, doktora gibi derecelerinin olduğunu göstermektedir. Parlak
kariyeri olan bu kimseler, eski tarz yöneticiler için bir tehdit
oluşturmaktadır, bu nedenle saf dışı bırakılmalıdır.
Mobbing işletmeler bünyesinde bulaşıcı bir hastalık gibidir. Tedbir alınmazsa işletmenin
tüm organlarına yayılabilir. İşletmelerde güven, sevgi ve saygı azalır;
motivasyon yok olur. Çalışanlar ve yöneticiler arasında uyumsuzluk baş gösterir
ve iş verimliliği düşer.
Duygusal saldırıya uğrayan kişi, her sabah güne iş stresi ile başlar ve işe
gitmek istemez. İçinde bulunduğu çaresiz durum, kişinin sağlığını ciddi anlamda
tehdit eder.
Mobbing durumunda saldırgan yaş, din, ırk, cinsiyet gibi konularda ayrımcılık
yapabilir; bunun da ötesinde, kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla psikolojik
taciz, kötü davranış, uygun olmayan görev ve adaletsiz maaş yöntemiyle
yıldırmak isteyebilir.
Mobbinge uğrayanların genel
özellikleri;
- İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan;
- İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen;
- Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen;
- Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık;
- Bağımsız ve yaratıcı;
Bu saldırılar, zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere yöneliyor.
Zorbalar ise, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanıyor. (Leymann)
Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ve işyeri koşulları mobbingin nedenlerini açıklıyor. Leymann bunları dört başlık altında topluyor:
- Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak
- Düşmanlıktan hoşlanmak
- Can sıkıntısı içinde zevk arayışı
- Önyargıları pekiştirmek
Ek olarak mobbing uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları da sayılabilir.
Bodsky Taciz edilmiş çalışan adlı kitabında, “taciz ya da rahatsız etme, insanların kendilerini ayrı tutma ve ayrıcalıklarını korumak için kurulu bir işleyişin olmadığı zaman başvurdukları bir yoldur” şeklinde tanımlamaktadır.
İşletmelerde ve kurumlarda görülen
yaygın mobbing davranışları şunlardır:
- Yapılan işler sürekli eleştirilir.
- Kişi umursanmaz ve sanki yokmuş gibi davranılır.
- Dini ve siyasi görüşleriyle alay edilir.
- Hakkında asılsız söylentiler çıkartılır.
- Hareketleri taklit edilmek suretiyle gülünç duruma düşürülür.
- Cinsel imalarda ya da sözlü cinsel tacizde bulunulur.
- Verilen işler geri alınır. Kişinin kendine güveni sarsılır.
- Kişinin itibarını ve kariyerini zedelemek için yeteneği dışında işler verilir.
- Psikolojik ve fiziksel olarak ağır işlerde görevlendirilir.
Mobbing işletmelerin yapısına göre hem dikey hem de yatay olarak uygulanabilir.
Yani hem üstler astlarına hem de eşit konumda olan birimler birbirine karşı
duygusal saldırı silahını kullanabilirler. İşletme, bu davranışları görmezden
gelir ya da kışkırtırsa mobbing yani işyerinde duygusal saldırı gerçekleşmiş
olur.
Kurbanın üzerindeki etkileri
Mobbing insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler, kişinin kendine yönelik kuşkusunu artırır, paranoyaya ve kafa karışıklığına neden olur, kurban kendine güven duygusunu yitirir, kendisini yalıtabilir, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşar. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir.
Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary Namie’ye göre, zorbalık kurbanlarının %41’i bunalıma giriyor, kadınların %31’i, erkeklerin %21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle bir kez daha işyerine dönemeyerek çalışamaz oluyor. Tam anlamıyla çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanıyor.
Durdurulabilir ya da engellenebilir mi?
Durdurmak ya da engellemekten önce sorunun varlığını anlamak gerekir. Konu, Türkiye’de ne yasal olarak tanımlanmış ne de bilinen bir olgu haline gelebilmiştir. Sınırlı sayıda insan kaynakları uzmanı ve sayılı psikologun dışında ne sendikalar ne de çalışma bakanlığı böyle bir sorunu gündemine almamıştır. Bu durumda sendikaya danışıldığında ya sorun anlaşılmayacak ya da işyerlerinin doğal bir süreci olarak görülecektir. Çünkü yaygın işsizlik ortamında başka birinin çalıştırılmak istenmesi mümkündür ve sırf bu nedenle bu tip davranışlar sergileniyor olabilir. Mobbing aslında sıkça karşılaşılan yıldırma kavramından çok uzak gibi görünmese de yıldırma olgusu genel kabul görmüş ve engellenmesi için çalışılmayan bir konu olduğu için, hem olayın psikolojik boyutlarının hem de korunma ve önlemlerin öne çıkarılması açısından mobbing kullanılmaktadır.
Mobbing terörüne maruz kalanlar yaşadıklarının bir işyeri sendromu olduğunu
kavramalı ve uğradıkları tacizin kendi suçları olmadığını anlamalı, pes
etmemelidirler. Psikolojik yardım almak, işyerinde bulunan bilge kişilerin
görüşlerinden yararlanmak gerekebilir. Mobbing her işyerinde ve her tür kuruluşta
olabilir. Uzmanlar mobbing (duygusal saldırı) sendromuna yakalanan bir kişinin
topluma maliyetinin, yıllık gelirinden fazla olduğunu belirtiyorlar. Acı olan,
gelişmekte olan ülkelerde çok sayıda çalışanın benzer durumda olması ve bunun
ciddi anlamda psikosomatik rahatsızlıklara neden olabileceğinin bilinmesidir.
Bu gerçeğin farkında olabilen yöneticiler farklılıkları yöneterek, anlaşmazlık,
uyumsuzluk, zıtlaşma ve birbirine ters düşme gibi durumlarda güç ve
otoritelerini kullanarak bu tür çatışmaları çözümleyebilmelidirler. Aksi
takdirde işyerinde duygusal saldırıya uğramış olan yüksek zekâ ve vizyon sahibi
kişilerden oluşan çok sayıda insan kaynağı yok yere heba edilmiş olur.
Yapılması gerekenler
- Zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin. Yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız bulunsun.
- Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin.
- İlk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirin.
- Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın. Hem yardımcı olacaktır hem de kanıt oluşturacaktır.
- Şikâyetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın.
- İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir.
Bunlar mobbingi bir bütün olarak durdurmuyorsa hukuksal başvuru için elinizde yeterince malzeme toplanmış olur. Suç olarak tanımlanması da uygulamaların azalmasında katkı sağlayacaktır. Hem mobbingcilerin geri çekilmesini sağlayacak hem de kurbanların çaresiz kalmasını engelleyecektir.
Avrupa’da konuyla ilgili çok sayıda dava bulunmakta ve ağır para cezaları uygulanmaktadır. Benzer davaların Türkiye’de de açılmasının sağlanması, mobbing konusunda bir bilinç oluşturulması ve mobbing yapanların keyfi davranışlarının sınırlandırılması ve son kertede ortadan kaldırılması, sendikaların bu konuda etkinliklerinin artırılması mobbingin azaltılması yönünde önemli bir adım olacaktır.
Türkiye’de mobbing davaları açılmaya başlanmış olup, Şubat 2006’da Jeoloji Mühendisleri Odasına dava açan Tülin Yıldırım bu davayı Aralık 2006’da kazanarak ilk örneği oluşturmuştur. JMO tarafından Yargıtay’a itiraz edilen karar, mahkeme tarafından da Temmuz 2008’de onanması ardından hukuki olarak mobbing davalarının önünü açmıştır.
Kaynaklar
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Mobbing
- Bilgen Hündür – İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi – İnsan Kaynakları Yönetimi Programı – Yüksek Lisans Öğrencisi
http://www.ikademi.com/orgut-sosyolojisi/1068-mobbing-nedir-tanimi-ve-onemi.html